Czas w literaturze, filozofii, nauce

Pytanie o naturę czasu to klasyka filozofii. Od czasu powstania kosmologii fizycznej, czyli naukowego badania Kosmosu, pojawiło się parę dodatkowych pytań i kilka ciekawych odpowiedzi. Na wykładzie omówię kilka najważniejszych właściwości czasu, przede wszystkim: niemożliwość jego zadowalającego zdefiniowania; jego odwracalność w małej skali i nieodwracalność w dużej skali; ślady jego istnienia w Kosmosie. Inaczej mówiąc, spróbujemy odpowiedzieć na następujące pytania: Czy jeden metr różni się tak naprawdę istotnie od jednej sekundy? Dlaczego pół sekundy nagrania z turnieju bilardowego można puścić od tyłu i nikt się nie zorientuje, ale pół minuty już nie? Po czym poznać, że czas jest dla Wszechświata czymś więcej niż tylko parametrem porządkującym, a przeszłość znacząco różni się od przyszłości? Łukasz Lamża - filozof przyrody i dziennikarz naukowy, specjalizuje się w kosmologii, astrofizyce oraz zagadnieniach filozoficznych związanych z tymi naukami. Pracownik naukowy Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, członek Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, członek redakcji „Tygodnika Powszechnego”. Dwukrotnie nominowany do nagrody Grand Press w kategorii „Dziennikarstwo specjalistyczne”. Autor książek, m.in.: „Przekrój przez Wszechświat” (CC Press, 2014), „Wszechświat krok po kroku” (CC Press, 2017). Strona publiczna: http://facebook.com/co.robi.lukasz.lamza. Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

„Dlaczego nowy przekład? Każde pokolenie odbiorców wielkiej literatury ma prawo do odczytywania, interpretowania jej na nowo. Dzieło wybitnego pisarza ma prawo uzyskać drugie, i kolejne życie” pisze Krystyna Rodowska o swoim tłumaczeniu „W stronę Swanna” Marcela Prousta, pierwszego tomu powieściowego cyklu „W poszukiwaniu utraconego czasu”. Właśnie „utraconego”, już nie „straconego”, jak u pierwszego tłumacza Tadeusza Boya-Żeleńskiego; o tym, co się w nowym przekładzie zyskuje, a co traci, dlaczego jedna litera robi różnicę i jak się ponownie stawia w polszczyźnie „katedrę ze słów i masywów narracyjnych” z wybitną tłumaczką między innymi Borgesa, Paza, Nerudy, Lorki i Eluarda oraz poetką i krytyczką literacką porozmawia Bartosz Sadulski.

Filozof Augustyn z Hippony zapytany czym jest czas odparł, że „jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem; jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem”. Fakt, że czas, który nami rządzi (a czasem nam udaje się zapanować nad nim) wymyka się zdroworozsądkowym wyjaśnieniom nie oznacza jednak, że nauki empiryczne są w tej kwestii całkowicie bezsilne. W niniejszym wykładzie przyjrzymy się odmierzaniu czasu z perspektywy nauk kognitywnych, a w szczególności psychologii i neuronauki. Aby zrozumieć jak umysł radzi sobie z czasem omówimy wyniki badań, wskazujące na powinowactwo systemów poznawczych odpowiedzialnych za przetwarzanie wielkości: zarówno czasowych, przestrzennych, jak i liczbowych. Przybliżymy również klasyczne efekty dotyczące percepcji upływu czasu, badane przez psychologię. Dr Mateusz Hohol: adiunkt w Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych UJ oraz w Sekcji Kognitywistyki IFiS PAN. Laureat kilku stypendiów i nagród, w tym Stypendium "Start" Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Nagrody Naukowej "Polityki" oraz Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców. Autor i współautor wielu publikacji naukowych, w tym książek „Wyjaśnić umysł: Struktura teorii neurokognitywnych” i „Umysł matematyczny”. Jego badania naukowe dotyczą przede wszystkim kognitywistyki/psychologii matematyki, czyli poznawczego przetwarzania liczb i struktur geometrycznych. Aktualnie realizuje grant Narodowego Centrum Nauki "Mechanizmy poznania geometrycznego". Więcej informacji na stronie www.hohol.pl. Wydarzenie dofinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.